Kwas mlekowy – właściwości i zastosowanie

Kwas mlekowy jest kwasem alfa-hydroksylowym, należącym do grupy kwasów AHA. Związek odgrywa istotną rolę w wielu procesach biologicznych, od produkcji żywności po regulację metabolizmu energetycznego w organizmie. Właściwości kwasu mlekowego wykorzystywane są również w farmakologii i kosmetyce. W artykule przybliżamy działanie i zastosowanie kwasu mlekowego. 

Co to jest kwas mlekowy? 

Kwas mlekowy pozostaje w cieniu innych kwasów AHA, wśród których prym wiodą głównie kwas glikolowy i migdałowy. Patrząc na właściwości omawianej substancji, nie ma powodu, by go pomijać, ponieważ jest związkiem o wielopłaszczyznowym działaniu. Co więcej, jako substancja naturalnie występująca w naszym organizmie, wykorzystywana w różnorodnych przemianach biochemicznych, wykazuje niski potencjał drażniący, w efekcie czego ma szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym, spożywczym i nie tylko. 

• Kwas mlekowy (Lactic acid, Acidum lacticum) jest związkiem organicznym, którego struktura składa się z jednej grupy karboksylowej i jednej grupy hydroksylowej.  
• Jest jednym z produktów ubocznych metabolizmu glukozy w organizmach zwierząt, w tym ludzi.  
• Kojarzysz charakterystyczny ból mięśni po ciężkim treningu, czyli zakwasy? Otóż w czasie intensywnego wysiłku fizycznego, kiedy zapotrzebowanie na energię przewyższa dostępność tlenu, komórki mięśniowe przechodzą do procesu spalania glukozy, prowadzącego do produkcji kwasu mlekowego.  
• Nagromadzenie mleczanów, czyli soli kwasu mlekowego w tkance skutkuje osłabieniem i bolesnością mięśni, ustępującą w ciągu kilku godzin po zakończonym treningu. 

Gdzie jeszcze występuje kwas mlekowy? Najbardziej znanym źródłem związku są produkty spożywcze, głównie przetwory mleczne – jogurty, sery, maślanka, kwaśne mleko, a także w kiszonkach, winach i napojach fermentowanych. Wytwarzany jest również w warunkach laboratoryjnych, poprzez fermentację słodkich roztworów za pomocą pożytecznych bakterii z rodzaju Lactobacillus, uznawanych za probiotyki naturalnie wspierające zdrowy mikrobiom jelitowy. 

Sprawdź, suplementy wspomagające trawienie.  

Kwas mlekowy – właściwości 

Pod względem fizycznym i chemicznym związek wykazuje zdolność zakwaszania, a także dobrą rozpuszczalność w wodzie i alkoholu etylowym. Charakteryzuje się wyrazistym, kwaśnym smakiem i zapachem, który dość łatwo rozpoznać oraz ma postać bezbarwnego, gęstego płynu. 

Wśród najważniejszych właściwości kwasu mlekowego wymienia się między innymi: 

• Działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze stanowiące istotny atrybut jako substancja dezynfekująca i odkażająca, zdolna skutecznie eliminować różnorodne mikroorganizmy, 
• Konserwowanie żywności przyczyniające się do utrzymania optymalnej jakości produktów spożywczych, jednocześnie przedłużając ich trwałość, 
• Podnoszenie odporności organizmu, np. wskutek przyjmowania w formie suplementów diety, co korzystnie przekłada się na rezultaty treningowe, 
• Właściwości przeciwzapalne odgrywające kluczową rolę w redukcji stanów zapalnych, zwłaszcza w kontekście zmniejszania procesów zapalnych w obrębie układu pokarmowego, 
• Potencjał probiotyczny pałeczek kwasu mlekowego wywiera istotny wpływ na homeostazę mikroflory bakteryjnej w jelitach, w efekcie czego następuje usprawnienie procesów trawiennych, wzmocnienie systemu immunologicznego, prewencję przed infekcjami grzybiczymi. Jest również istotnym wsparciem w trakcie antybiotykoterapii. 

Kwas mlekowy – zastosowanie 

Kwas mlekowy wykazuje działanie regeneracyjne, przeciwbakteryjne, keratolityczne i alkalizujące. Ponieważ właściwości substancji są rozległe, chętnie wykorzystywane są w różnorodnych, pozornie niezwiązanych ze sobą branżach – od sektora spożywczego po segment produktów do pielęgnacji twarzy i ciała. Przyjrzyjmy się bliżej zastosowaniu kwasu mlekowego: 

• Produkty spożywcze – substancja jest powszechnie używana w przemyśle spożywczym jako składnik w procesach fermentacji, zwłaszcza w produkcji jogurtów, serów, kiszonych warzyw czy kwasu chlebowego. Kwas mlekowy znajdujący się w żywności działa niczym prekursor do produkcji innych kwasów organicznych, co tworzy środowisko wspomagające wzrost korzystnych bakterii jelitowych, 
• Suplementy diety – kwas mlekowy stosuje się w celu poprawy funkcji trawiennych, wspierania odporności organizmu oraz zwiększania jego wydolności, zwłaszcza w kontekście aktywności fizycznej, 
• Kosmetologia – w branży kosmetycznej związek wykorzystywany jest jako składnik preparatów do higieny intymnej, peelingów chemicznych, kremów anti-aging, balsamów nawilżających, czy kremów do twarzy przeznaczonych do skóry trądzikowej. Zdolność złuszczania martwych komórek skóry i stymulowania odnowy komórkowej sprawia, że jest cenionym związkiem w grupie kwasów na twarz i ciało, 
• Przemysł farmaceutyczny – stosowany jako substancja pomocnicza w produkcji leków, a także jako składnik w preparatach farmaceutycznych. W medycynie, zwłaszcza w dziedzinie ginekologii, kwas mlekowy jest używany do regulowania pH, na przykład w przypadku infekcji grzybiczych, 
• Przemysł chemiczny – ma również zastosowanie w przemyśle chemicznym, m.in. jako surowiec do produkcji polilaktydu (PLA), biodegradowalnego polimeru wykorzystywanego w produkcji opakowań i produktów jednorazowych, czy jako składnik preparatów dezynfekujących oraz czyszczących różnego rodzaju powierzchnie. 

Kwas mlekowy w kosmetyce 

Kwas mlekowy, jako substancja naturalnie występująca w ludzkim organizmie, jest przez niego bardzo dobrze tolerowana. Używany w stężeniach do 10%, wspiera produkcję NMF (Natural Moisturizing Factor), co z kolei przyczynia się do utrzymania optymalnego poziomu nawilżenia skóry. Co więcej, stymuluje produkcję ceramidów, będących kluczowymi składnikami bariery lipidowej naskórka, a wzrost ilości ceramidów sprawia, że skóra staje się bardziej odporna na uszkodzenia i wpływ czynników zewnętrznych. 

Związek wzbogaca receptury wielu preparatów pielęgnacyjnych do twarzy, kremy do ciała, czy produkty do pielęgnacji stóp. Przykładowe formulacje z kwasem mlekowym w stężeniu do 10% to między innymi: 

• inoPharm Pure Elements peeling do twarzy z 5% kwasem mlekowym i kwasem hialuronowym zapewniający dokładne oczyszczenie, złuszczenie martwego naskórka oraz dogłębne nawilżenie, 
• Novaclear Expert Pianka do mycia twarzy z silikonową szczoteczką zapewniającą precyzyjne oczyszczenie skóry. W składzie, oprócz kwasu mlekowego, znajduje się również kwas glikolowy, kwas cytrynowy, alantoina i ekstrakt z lukrecji. 

Wyższe stężenia substancji, powyżej 10%, znajdują zastosowanie w zaawansowanych zabiegach, tzw. peelingach chemicznych, skupiających się na rozjaśnianiu skóry oraz w profilaktyce przeciwstarzeniowej. Podobnie jak w przypadku innych kwasów AHA, mechanizmy działania kwasu mlekowego obejmują zwiększoną syntezę kolagenu i elastyny, co skutkuje szeregiem korzyści dla kondycji skóry:  

• Rozjaśnia i wyrównuje koloryt, 
• Redukuje widoczność zmarszczek i utratę elastyczności, 
• Zmniejsza widoczność porów, 
• Reguluje wydzielanie sebum i liczebność bakterii wywołujących trądzik, 
• Spłyca powierzchowne blizny. 

Z uwagi na właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze, kwas mlekowy powszechnie wykorzystywany jest w produktach do higieny intymnej. Naturalne środowisko pochwy charakteryzuje się specyficznym pH, utrzymującym równowagę mikroflory – kluczowego elementu zdrowia intymnego, które może zostać zakłócone przez czynniki takie jak stosowanie antybiotyków, zmiana partnera seksualnego czy niewłaściwe produkty do higieny intymnej, zwiększając tym samym ryzyko infekcji. Kwas mlekowy odgrywa istotną rolę w przywracaniu i utrzymaniu odpowiedniego pH pochwy. Ponadto działa jak bariera ochronna przed infekcjami. 

Przetestuj na przykład: 

• VisPlantis kremowa pianka do higieny intymnej i depilacji Lawenda i Kwas mlekowy zapewniająca długotrwałe uczucie świeżości, przebadana dermatologicznie i ginekologicznie. Wzbogacona ekstraktem z lawendy o działaniu ochronnym i pullulan wspierający namnażanie korzystnej mikroflory, 
• Natural Body Dr.Max, żel do higieny intymnej z aloesem i kwasem mlekowym o wegańskiej formulacji, opartej w 80% na składnikach pochodzenia naturalnego. Oczyszcza, nie zakłócając właściwego poziomu pH, 
• Soraya Lactissima Meno żel do higieny intymnej dla kobiet w okresie menopauzy bez mydła, SLES i barwników. Zmniejsza świąd, pieczenie i dyskomfort, neutralizuje nieprzyjemny zapach, działa przeciwbakteryjnie, zapewnia poczucie czystości i świeżości, 
• Luba Tuli, nawilżany papier toaletowy dla dzieci Truskawka umożliwiający zachowanie higieny u maluchów. 

Kwas mlekowy – przeciwwskazania 

Istotne przeciwwskazania do stosowania kwasu mlekowego to między innymi: 

• Aktywne choroby skóry, 
• Uczulenie na składnik, 
• Nadwrażliwość skóry, 
• Uszkodzenia, rany czy oparzenia, 
• Aplikacja bez ochrony przeciwsłonecznej, 
• Łączenie z innymi kwasami lub preparatami o działaniu złuszczającym. 

Kwas mlekowy – czy jest szkodliwy? 

Ewentualne niepożądane efekty wiążą się zazwyczaj ze spożywaniem produktów zawierających pałeczki kwasu mlekowego oraz suplementacją. Jedzenie sfermentowanej żywności i probiotyków może prowadzić do tymczasowych problemów trawiennych, takich jak gazy i wzdęcia, co zazwyczaj jest rezultatem adaptacji organizmu do nowego składnika diety.  

Decydując się na aplikację produktów pielęgnacyjnych z kwasem mlekowym, ważne jest, aby przestrzegać zaleceń dotyczących stężenia, pH i stosowania ochrony przeciwsłonecznej. Niewskazane jest również stosowanie preparatów zawierających związek w przypadku alergii na kwas mlekowy lub wyjątkowo wrażliwej skóry. Wprowadzenie nowego kosmetyku do codziennej rutyny warto poprzedzić wykonaniem próby uczuleniowej na małej, niewidocznej powierzchni skóry. W przypadku podrażnień lub reakcji alergicznych należy przerwać aplikację.  

W sprzedaży dostępne są preparaty zawierające kwas mlekowy w różnych stężeniach. Jeśli dopiero zaczynasz przygodę z kwasami, rozważ produkty z niższym stężeniem, a następnie stopniowo je zwiększaj w miarę dostosowywania się skóry do składnika. 

Podsumowanie 

Kwas mlekowy jest składnikiem o szerokim zastosowaniu w dziedzinie żywienia, medycyny, kosmetologii i przemysłu. Jego właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze i nawilżające sprawiają, że stanowi kluczowy element wielu produktów, w tym suplementów diety, preparatów kosmetycznych oraz żywności fermentowanej. Ze względu na potencjalne działania niepożądane, takie jak podrażnienia skóry czy problemy trawienne, istotne jest świadome podejście do stosowania kwasu mlekowego, zwłaszcza przez osoby o skłonnościach alergicznych lub wrażliwej skórze.  

Źródła:

1. I. Kubiszewska, M. Januszewska, J. Rybka, L. Gackowska, Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?, https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=56044&language=pl [dostęp 15.11.2023 r.]
2. Cairns SP. Lactic acid and exercise performance: culprit or friend? Sports Med. 2006;36(4):279-91. doi: 10.2165/00007256-200636040-00001. PMID: 16573355., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16573355/ [dostęp 15.11.2023 r.] 
3. M. Jurkowski, M. Błaszczyk, Charakterystyka fizjologiczno-biochemiczna bakterii fermentacji mlekowej, https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/1029 [dostęp 15.11.2023 r.] 
4. A. Kapuścińska, I. Nowak, Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry, https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=141749&language=pl [dostęp 15.11.2023 r.] 
5. R. Jastrząb, M. Zabiszak, M. Nowak, Kwasy owocowe (α-hydroksykwasy) i ich związki kompleksowe [dostęp 15.11.2023]