Witamina K
Witamina K – rola w organizmie
Witaminy to związki chemiczne, których w większości przypadków nie produkują ludzkie komórki (przynajmniej na pewnym etapie życia). Witamina K jest niezbędna do syntezy osoczowych czynników krzepnięcia krwi oraz protrombiny. Jeśli któregoś z tych składników zabraknie, krew krzepnie bardzo powoli albo nawet wcale, co prowadzi do poważnych zaburzeń w organizmie.
Poza tym witamina K zapobiega utracie elastyczności naczyń krwionośnych, ponieważ wpływa na to, że wapń jest wyłapywany przez układ szkieletowy, a nie odkłada się w ściankach żył i tętnic. W jaki sposób? Witamina ta bierze udział w procesach enzymatycznych, które uzdalniają pewne białka do wiązania jonów wapnia. Wykazuje również działanie antybakteryjne, przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze.
Przyczyny niedoboru witaminy K
Co sprawia, że w organizmie brakuje witaminy K? U noworodków i niemowląt ma to związek z brakiem naturalnej mikroflory jelitowej. Gdy jelita zostaną już zasiedlone przez pożyteczne bakterie, zaspokajają one część zapotrzebowania na witaminę K, a resztę dostarcza codzienne pożywienie. Do niedoboru przyczyniają się następujące czynniki:
- niektóre leki (np. pochodne kwasu salicylowego, leki przeciwzakrzepowe i przeciwdrgawkowe, długo przyjmowane antybiotyki),
- schorzenia układu pokarmowego i wątroby (np. niedrożność dróg żółciowych, stany zapalne, zaburzenia wchłaniania),
- choroby (celiakia, przewlekłe choroby trzustki, cholestaza, mukowiscydoza),
- niedożywienie (również jakościowe),
- za mała ilość zielonych warzyw w diecie,
- stosowanie monoskładnikowych diet odchudzających,
- poważne zabiegi operacyjne i długotrwałe/częste hospitalizacje.
Objawy niedoboru witaminy K
Jak rozpoznać, że witamina K nie jest dostarczana organizmowi w wystarczającej ilości? Jednoznaczne potwierdzenie można uzyskać na podstawie wskaźnika INR, który informuje o wydłużeniu czasu protrombinowego. Najczęstsze niepokojące symptomy to:
- obfite, przedłużające się miesiączki,
- krwotoki z nosa i układu pokarmowego,
- krwiomocz,
- tendencja do tworzenia się siniaków (nawet przy lekkim uderzeniu),
- biegunki i stolce o bardzo ciemnym zabarwieniu (zawierające krew),
- podatność na infekcje bakteryjne,
- trudne gojenie się ran i długie krwotoki po urazach (także mniej poważnych).
Jak widać, większość niepokojących objawów ma związek z różnego rodzaju krwotokami, ponieważ witamina K odpowiada za prawidłową krzepliwość krwi.
Rodzaje witaminy K
Nazwa „witamina K” nie oznacza jednej konkretnej substancji, ale kilka związków chemicznych należących do pochodnych 2-metylo-1,4-naftochinonu, które wykazują takie same właściwości biologiczne. Najbardziej znane formy witaminy K to:
- witamina K1 (czyli filochinon, fitomenadion, fitonation) – naturalna, syntezowana przez rośliny. Organizm przyswaja 30-70% z jej całkowitej zawartości w jedzeniu, jednak niektóre źródła mówią nawet o 10% stopniu absorpcji tej witaminy. Wynika to z faktu, że witamina K rozpuszcza się w tłuszczach, których rośliny mają niewiele. Poza tym witamina K1 utrzymuje się w krwiobiegu zaledwie kilka godzin. Mimo to roślinne formy witaminy K są bardzo pożyteczne, głównie ze względu dużo większą dostępność niż te pochodzenia zwierzęcego,
- witamina K2 (czyli menachinon) – produkowana m.in. przez pożyteczne drobnoustroje obecne w ludzkich jelitach (jelicie czczym) – Bacteroides fragilis, Eubacterium lentum oraz Lactococcus. Jej biozgodność wynosi prawie 100%. Ponadto przyjmuje się, że mniej więcej 90% witaminy K1 zostaje ostatecznie przekształcona do formy K2 (w postaci MK-4). Witamina K2 krąży w krwiobiegu nawet kilka dni, dlatego może być lepiej wykorzystana przez komórki,
- syntetyczna witamina K, czyli witamina K3 (menadion) – lepiej przyswajalna niż witamina K1, jednak ze względu na budowę (brak bocznego łańcucha w pozycji 3) może pełnić rolę witaminy dopiero po przekształceniu w aktywną formę witaminy K2. Z powodu potencjalnej toksyczności i mutagenności rzadko jest podawana ludziom. W biedniejszych krajach stanowi tańszy zamiennik witaminy K1. Niektóre badania wykazały, że witamina K w formie menadionu może być skutecznym lekiem przeciwnowotworowym.
Czy można przedawkować witaminę K? – objawy nadmiaru
Witamina K rozpuszcza się w tłuszczach, dlatego jej nadmiar odkłada się w komórkach ludzkiego organizmu. Hiperwitaminoza najczęściej ma związek z niewłaściwym zażywaniem leków i suplementów. Skutki zbyt dużej zawartości witaminy K to:
- wzmożona potliwość i uczucie gorąca,
- anemia,
- rozpad czerwonych krwinek,
- bóle serca i wątroby,
- żółtaczka, uszkodzenia tkanki mózgowej i anemia hemolityczna u niemowląt.
Naturalne źródła witaminy K
Witamina K naturalnie występuje przede wszystkim w zielonych warzywach (z wysoką zawartością chlorofilu). Do swojej codziennej diety warto włączyć:
- warzywa kapustne (brokuły, jarmuż, brukselkę, kapustę włoską),
- różnego rodzaju sałaty (rukolę, roszponkę, sałatę rzymską i lodową),
- botwinkę,
- szczaw,
- natkę pietruszki,
- bób,
- awokado,
- ogórki,
- cukinię,
- seler naciowy.
Inne warzywa i owoce charakteryzujące się dość wysoką zawartością witaminy K to kalafior, truskawki, brzoskwinie, ziemniaki, rzepa i marchewka. W mniejszej ilości witamina K występuje również w produktach odzwierzęcych: wątróbce (szczególnie wołowej), jajkach, mleku i przetworach mlecznych. Warto przy tym pamiętać, że dodatek zdrowego tłuszczu (np. oliwy z oliwek, oleju lnianego) znacznie poprawia przyswajalność witaminy K.
Kiedy warto suplementować witaminę K?
Jak już wspomniano, na niedobory witaminy K najbardziej narażone są noworodki, a także wcześniaki, niemowlęta z chorobami układu trawiennego oraz karmione mlekiem matki, którym nie podano profilaktycznie tej substancji po porodzie i przechodzą antybiotykoterapię. Zgodnie z zaleceniem Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pediatrii i Zarządu Głównego Towarzystwa Pediatrycznego noworodki w pierwszych 6 godzinach po narodzinach powinny otrzymać domięśniowo 1 mg witaminy K. Zapobiega to rozwojowi zagrażającej życiu choroby krwotocznej.
Jeśli rodzice nie zgadzają się na podanie witaminy K w zastrzyku, niemowlę karmione mlekiem matki musi dostać doustnie 2 mg tej substancji w czasie pierwszego karmienia, a następnie 1 mg tygodniowo przez kolejne 3 miesiące. W przypadku dzieci, które spożywają mleko modyfikowane, nie ma takiej potrzeby (mieszanki zawierają już odpowiednią dawkę witaminy K).
Osoby dorosłe powinny suplementować witaminę K, jeśli stwierdzono jej zbyt niskie stężenie, a dieta nie pokrywa dziennego zapotrzebowania. Przedłużający się niedobór tego związku może skutkować poważnymi dolegliwościami zdrowotnymi takimi jak osteoporoza, uszkodzenia wątroby czy zwapnienie naczyń krwionośnych. Witamina K bez recepty jest dostępna również w naszej drogerii internetowej.
Dlaczego warto łączyć witaminę K z witaminą D?
Witamina K w tabletkach często występuje w duecie z witaminą D. Dlaczego? Ponieważ mają kilka wspólnych właściwości. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych na początku XXI wieku witamina D oraz witamina K odgrywają dużą rolę w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy. Poza tym prawdopodobnie obie witaminy wykazują wielonarządowe, pozakostne działanie (w przypadku witaminy D zostało to dobrze udokumentowane badaniami, zaś jeśli chodzi o witaminę K testy są w toku). Co to oznacza?
Zgodnie z wynikami licznych badań praktycznie każda choroba ma jakiś związek z niedoborem witaminy D. Podobna zależność zaczyna być zauważana również w przypadku witaminy K, ale prace nad udowodnieniem tezy o jej plejotropowości wciąż trwają.
Witamina K ma udział w syntezie osteokalcyny, czyli białka tworzącego tkankę kostną. Przez długi czas uważano, że współdziałając z witaminą D, zapobiega ona zwapnieniu naczyń krwionośnych i tkanek miękkich oraz zwiększa mineralizację kości. Obecnie jednak takie zastosowanie witamin D i K nie jest zalecane z powodu zbyt małej liczby udokumentowanych dowodów.