Antyoksydanty
Antyoksydanty – jaką rolę mają w organizmie?
W każdej reakcji oddychania komórkowego, czyli wytwarzaniu energii ze składników organicznych, powstają wolne rodniki (oksydanty). To bardzo reaktywne cząsteczki, które w odróżnieniu od stabilnych atomów mają na powłokach atomowych przynajmniej jeden niesparowany elektron. Ponieważ oksydanty dążą do tego, aby jak najszybciej wrócić do równowagi, „atakują” otaczające je cząsteczki, komórki i tkanki. Antyoksydanty neutralizują wolne rodniki, zanim te dokonają nieodwracalnych zniszczeń błon komórkowych, białek, lipidów czy kwasów nukleinowych.
Choć wolne rodniki kojarzą się przede wszystkim z czymś, co należy zwalczać, ich obecność w organizmie jest naturalna, a nawet niezbędna do zachowania zdrowia! Gdy w ciele pojawią się bakterie albo wirusy, układ odpornościowy reaguje tzw. wybuchem oksydacyjnym. Powstające wtedy wolne rodniki skutecznie niszczą zarówno patogeny, jak i uszkodzone przez nie komórki.
Stres oksydacyjny – czym jest?
Dopóki w organizmie zostaje zachowana równowaga między ilością przeciwutleniaczy a oksydantów, wszystko funkcjonuje prawidłowo. Problem pojawia się wtedy, gdy wydolność układu antyoksydacyjnego jest za mała, czyli liczba wolnych rodników wzrasta tak gwałtownie, że przeciwutleniaczy nie wystarcza do ich zneutralizowania. Taką sytuację określa się mianem stresu oksydacyjnego.
Dlaczego stres oksydacyjny to niebezpieczny stan? Ponieważ zdrowe komórki, które mogłyby prawidłowo funkcjonować, (gdyby antyoksydanty występowały w odpowiedniej ilości), ulegają uszkodzeniu. Sprawia to, że:
- organizm szybciej się starzeje (np. w wyniku niszczenia włókien kolagenowych pojawiają się zmarszczki),
- rozwijają się różne choroby przewlekłe i degeneracyjne (miażdżyca, zawał, udar, cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Parkinsona czy Alzheimera, zwyrodnienie plamki żółtej),
- poważnie wzrasta ryzyko nowotworów (np. żołądka, jelita grubego, płuc), a w razie zachorowania rokowania są gorsze.
Jak widzisz, antyoksydanty to związki chemiczne, które pozwalają cieszyć się lepszym zdrowiem i ładniejszym wyglądem. Jednak w dzisiejszych czasach coraz więcej sytuacji sprzyja nadmiernemu powstawaniu wolnych rodników i stresowi oksydacyjnemu. Należą do nich:
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- zanieczyszczenie środowiska (spaliny samochodowe, smog),
- coraz większa ilość żywności przetworzonej, smażonej i grillowanej w codziennym jadłospisie,
- stres, niepokój i ciągły pośpiech,
- intensywne opalanie.
Warto więc wiedzieć, jak dostarczyć organizmowi antyoksydanty i które z nich są szczególnie skuteczne.
Które przeciwutleniacze są najsilniejsze?
Antyoksydanty możemy podzielić na syntetyczne i naturalne, a antyoksydanty naturalne na dwie kolejne grupy:
- endogenne (dalszy podział to antyoksydanty enzymatyczne i nieenzymatyczne) – produkowane przez ludzkie komórki. Należą do nich m.in. katalaza, dysmutaza nadtlenkowa, peroksydaza glutationowa, glutation,
- egzogenne – ich źródłem jest pożywienie oraz suplementy antyoksydacyjne. Zalicza się do nich antyoksydanty witaminowe (witaminy A, E i C), minerały (selen, cynk, miedź), polifenole czy karotenoidy.
Zaprezentowany tutaj podział antyoksydantów to spore uproszczenie, ponieważ w każdej z tych grup wyróżniamy kolejne. Wśród polifenoli znajdziemy flawonoidy, a te z kolei dzielą się na flawanole, antocyjany, katechiny itd. Antyoksydanty to pojęcie mieszczące tysiące różnych substancji!
Najsilniejsze antyoksydanty to te pochodzenia enzymatycznego, które produkuje ludzki organizm, jednak największe znaczenie w łagodzeniu negatywnych skutków stresu oksydacyjnego mają przeciwutleniacze pochodzenia egzogennego. Są one bowiem na bieżąco dostarczane komórkom, a co za tym idzie – od razu gotowe do walki z wolnymi rodnikami.
Które antyoksydanty znajdują się w czołówce?
- witaminy A, C i E,
- selen,
- cynk,
- likopen,
- katechiny (silniejsze 25-100 razy niż witaminy E i C!).
Dieta i produkty bogate w antyoksydanty
Nie sposób wymienić wszystkich pokarmów bogatych w antyoksydanty. Co warto uwzględnić w diecie antyoksydacyjnej?
- Postaw na kolory! Jeśli na Twoim talerzu lądują przede wszystkim składniki w barwie beżowej i brązowej (z wyjątkiem gorzkiej czekolady, kakao i kawy), najprawdopodobniej nie dostarczasz swojemu organizmowi zbyt wielu przeciwutleniaczy. Dodaj do każdego posiłku owoce i warzywa w intensywnych barwach: borówki, buraki czy jarmuż.
- Eksperymentuj z przyprawami. Wiele z nich znajduje się w czołówce na skali mocy przeciwutleniaczy (np. kurkuma, imbir, cynamon, goździki).
- Codziennie wypij filiżankę zielonej herbaty, a co jakiś czas – lampkę wytrawnego czerwonego wina.
Antyoksydanty to ogromna grupa związków, które można znaleźć w różnych produktach spożywczych. Każdy znajdzie wśród nich coś, co lubi.
Antyoksydanty – kiedy suplementować?
Kiedy warto sięgnąć po antyoksydanty w tabletkach? Na pewno wtedy, gdy zaleci to lekarz. Warto wspomnieć o kilku przypadkach, w których suplementacja antyoksydantów wywarła korzystny wpływ na ludzi.
- W Chinach zbadano ok. 30 tysięcy osób obciążonych zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka przełyku i żołądka. Najniższa śmiertelność wystąpiła u tych, którym podawana była witamina A, a do tego witamina E, selen i β-karoten.
- Witamina C i inne mikroelementy przeciwutleniające prawdopodobnie wpływa na skrócenie czasu zamknięcia się rany u pacjentów z zaburzeniami gojenia.
- U seniorów suplementujących cynk częstość infekcji zmniejszyła się o 66%.
Jeśli sięgasz po antyoksydanty w tabletkach (niezależnie od tego, czy są to witaminy, czy pierwiastki śladowe), zapoznaj się z normami żywienia. Informują one o dobowym zapotrzebowaniu na składniki odżywcze. Pamiętaj, że ani niedobór, ani nadmiar antyoksydantów nie jest korzystny dla organizmu! Niektóre antyoksydanty spożywane w zbyt dużych dawkach mogą w pewnych sytuacjach nawet zmienić się w wolne rodniki.