Brak apetytu u seniora – skąd się bierze i jak sobie z nim poradzić?

Brak apetytu jest częstym problemem u osób starszych. Możliwość wystąpienia związanych z nim negatywnych skutków zdrowotnych bywa jednak ignorowana. Warto znać potencjalne przyczyny niechęci do jedzenia u seniora oraz metody, które pozwalają pobudzić apetyt i zwiększyć ilość przyjmowanych składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz zachowania energii i sprawności. Sprawdź, jak skutecznie walczyć z brakiem apetytu u seniora!

Dlaczego brak apetytu u seniora to często poważny problem?

Typową zmianą zachodzącą w organizmie wraz z wiekiem jest spowolnienie procesów metabolicznych oraz obniżenie zapotrzebowania na energię (czyli kilokalorie dostarczane z żywności). Z tego powodu seniorzy z reguły potrzebują mniejszych porcji posiłków niż osoby młodsze. Czasami jednak u osoby starszej pojawia się problem z przyjmowaniem wystarczającej dla niej ilości pokarmu. 

• Objawia się to przede wszystkim utratą masy ciała oraz często spadkiem poziomu energii niezbędnej do podejmowania codziennych czynności. 
• Gdy taki stan się przedłuża, może prowadzić do niedoborów składników odżywczych, niedożywienia i znacznego pogorszenia stanu zdrowia.
• Do konsekwencji wynikających z długotrwałego niedostatecznego spożycia żywności zalicza się m.in. spadek odporności organizmu, osłabienie mięśni oraz zwiększone ryzyko złamań i związanego z tym obniżenia sprawności.

Dlaczego starsza osoba nie chce jeść?

Zajmijmy się teraz potencjalnymi przyczynami braku apetytu u seniora. Niektóre z nich mają podłoże fizjologiczne. Mogą one podobnie jak obniżenie zapotrzebowania na energię wynikać z naturalnych procesów typowo zachodzących z wiekiem lub być skutkiem chorób i innych zaburzeń, które częściej pojawiają się u osób starszych. 

Wśród fizjologicznych przyczyn braku apetytu u seniorów wymienia się:

• Obniżenie produkcji śliny i suchość w jamie ustnej, która utrudnia przyjmowanie pokarmu,
• Problemy ze zgryzem, w tym braki w uzębieniu,
• Zaparcia,
• Pogorszenie zmysłu smaku, węchu, wzroku.

Brak apetytu towarzyszy wielu chorobom częściej rozwijającym się u osób w starszym wieku, w tym:

• Niewydolności serca, nerek, wątroby,
• Przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc,
• Nowotworom,
• Chorobie Parkinsona,
• Demencji.

Brak apetytu związany z wymienionymi schorzeniami pojawia się często ze względu na zwiększoną produkcję w organizmie substancji o działaniu prozapalnym (tzw. cytokin).

• Może być również efektem skutków ubocznych przyjmowania niektórych leków, odczuwania nudności lub bólu, szczególnie przewlekłego. 
• Kolejną możliwy powód unikania jedzenia stanowi pogorszona sprawność ruchowa oraz związane z tym trudności i wydłużenie czasu wymaganego do spożycia porcji posiłku. Senior staje się zmęczony samym procesem przyjmowania pokarmu, przez co traci na niego ochotę.
• Czasem niechęć do spożywania żywności jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem niedoborów substancji pokarmowych, przede wszystkim witamin z grupy B, cynkui żelaza.
• Na apetyt może wpływać również stan psychiczny oraz zmiany w życiu społecznym osoby starszej. Potencjalne powody braku apetytu należące do tej grupy to:

• Obniżenie nastroju i depresja,
• Mieszkanie samemu, brak towarzystwa w czasie jedzenia,
• Trudności z samodzielnym robieniem zakupów i przyrządzaniem posiłków,
• Problemy finansowe.

Co zrobić, gdy starsza osoba nie chce jeść?

Pierwszym krokiem, który powinniśmy podjąć przy braku apetytu u seniora jest zidentyfikowanie i na ile to możliwe wyeliminowanie przyczyny tego stanu. Przykłady rozwiązań poszczególnych problemów wywołujących niechęć osoby starszej do jedzenia znajdziesz w poniższej tabeli.

Tabela 1. Przykłady możliwych rozwiązań wybranych problemów skutkujących brakiem apetytu u seniora

Domowe sposoby na apetyt dla seniora

Istnieje wiele innych niż wymienione powyżej sposobów na pobudzenie apetytu u osoby starszej (lub przynajmniej zapobieganie negatywnym braku ochoty na jedzenie). Po pierwsze, warto zadbać o modyfikację diety dla seniora tak, by sprzyjała ona spożywaniu większej ilości pokarmu. Zaleca się:

• Częste jedzenie małych posiłków (5, a nawet 6 razy dziennie), 
• Podawanie niewielkich porcji posiłków na dużych talerzach,
• Dodawanie do posiłków produktów wysokoenergetycznych (np. serów, zmielonych orzechów lub masła orzechowego, awokado, olejów roślinnych, odżywki białkowej, suszonych owoców),
• Podawanie urozmaiconych posiłków,
• Zadbanie o łatwą dostępność wysokoenergetycznych zdrowych przekąsek,
• Spożywanie napojów na bazie mleka lub roślinnych alternatyw tego produktu.

W niektórych przypadkach uzasadnienie ma zastąpienie lub uzupełnienie części posiłków płynnymi preparatami do żywienia medycznego.  Rekomenduje się, by robić to w porozumieniu z lekarzem. Niedobory substancji odżywczych prowadzące do braku apetytu można uzupełnić za pomocą witamin dla seniora oraz suplementów diety zawierających składniki mineralne. Sprawdź również suplementy diety na odporność i wzmocnienie. Apetyt pobudzają niektóre zioła, spożywane np. w postaci naparów, w tym mięta (herbata ziołowa Mięta Dr. Max) i koper włoski (Koper Włoski Fix Tylko Natura). W aptekach dostępne są również wieloskładnikowe mieszanki ekstraktów roślinnych, których składniki mają na celu zwieszenie ochoty na jedzenie, np. suplement diety Pharmovit Apetil w postaci tabletek.

Brak apetytu u seniora - o czym warto pamiętać?

Jeśli brak apetytu u seniora jest przedłużającym się stanem, musimy zadbać o wyeliminowanie możliwych przyczyn niechęci do jedzenia. Oprócz tego, korzyści przyniesie wprowadzenie modyfikacji w sposobie żywienia osoby starszej, które sprzyjają spożywaniu wystarczającej ilości pokarmu, a wraz z nim składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Źródła:

1. Pilgrim A., Robinson S., Sayer A. A. i wsp. (2015) An overview of appetite decline in older people, Nursing Older People, 27(5): 29-35, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4589891/ [dostęp 15.01.2023]
2. National Health Service (2022) Keeping your weight up in later life, https://www.nhs.uk/live-well/healthy-weight/managing-your-weight/keeping-your-weight-up-in-later-life/ [dostęp 15.01.2023]
3. MedlinePlus (2022) Appetite decreased, https://medlineplus.gov/ency/article/003121.htm [dostęp 15.01.2023]