Zapalenie zatok u dziecka – przyczyny, objawy i leczenie

Zatoki przynosowe to struktury należące do układu oddechowego, których rolą jest nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie wdychanego powietrza. Stan zapalny zatok może być przyczyną szeregu dolegliwości, które bywają dla dzieci szczególnie uciążliwe. W poniższym artykule podpowiadamy, jak rozpoznać zapalenie zatok u dziecka oraz jak przebiega leczenie tego schorzenia. 

Zapalenie zatok u dziecka – przyczyny 

Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, są podatne na czynniki wywołujące zapalenie zatok. Najczęściej są to patogeny wirusowe (głównie rinowirusy) i bakteryjne (najczęściej Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis). 

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju infekcji zalicza się: 

• Przerost migdałka gardłowego, 
• Skrzywienie przegrody nosa, 
• Próchnicę zębów, 
• Alergie, 
• Nosicielstwo paciorkowców w jamie nosowej, 
• Zaburzenia odporności, 
• Obecność ciał obcych w jamie nosowej, 
• Chorobę refluksową przełyku. 

W większości przypadków ostre zapalenie zatok u dzieci wywołane jest przezwirusy. Z czasem może dojść do nadkażenia bakteryjnego, co jednak ma miejsce w niewielu przypadkach. 

Zapalenie zatok u dziecka – objawy 

Ostre zapalenie zatok u dziecka przebiega podobnie do zapalenia występującego u dorosłych. Główne objawy to: 

• Stany podgorączkowe lub gorączka u dziecka, 
• Zatokowy ból głowy – ostry, silny, rozpierający, pulsujący ból w okolicy chorej zatoki (okolica nosa, oczodołów, szczęki lub policzków), który nasila się podczas schylania głowy, kaszlu i próby oczyszczania nosa z wydzieliny, 
• Uczucie zatkanego nosa, 
• Zwiększona ilość wydzieliny z nosa (katar zatokowy często jest bardzo gęsty i ma żółtawe zabarwienie), 
• Spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (katar tylny), co powoduje uczucie drapania w gardle i kaszel (zwłaszcza w nocy), 
• Obrzęki wokół oczu, 
• Upośledzenie lub utrata węchu, zaburzenia smaku, 
• Brzydki zapach z ust, 
• Mowa nosowa i chrapanie, 
• Zaburzenia snu, 
• Ogólne rozbicie i osłabienie. 

Starsze dzieci są w stanie dokładnie określić charakter dokuczających im objawów. W przypadku młodszych dzieci należy zwrócić uwagę na objawy, które rodzic może zauważyć sam (np. mowa nosowa, kaszel, przykry zapach z ust). Dodatkowo dziecko staje się marudne i płaczliwe oraz mniej chętnie przyjmuje posiłki i płyny. 

Zapalenie zatok u dziecka – jak lekarz stawia diagnozę? 

Do rozpoznania zapalenia zatok wystarcza dokładne zebranie wywiadu od rodzica dziecka (i od dziecka, jeśli jest to możliwe) oraz badanie lekarskie. Lekarz dokładnie bada jamę ustną, sprawdza wnętrze nosa oraz uszu, a także osłuchuje płuca, by trafnie postawić diagnozę i wykluczyć możliwość występowania powikłań choroby. 

Wykonywanie diagnostycznych badań obrazowych oraz mikrobiologicznych (wymaz wydzieliny z nosa i nosogardła) nie jest rutynowo zalecane. Poszerzona diagnostyka może być konieczna w przypadku objawów trwających ponad 12 tygodni, sugerujących przewlekłe zapalenie zatok. 

Do rozpoznania ostrego zapalenia zatok przynosowych i nosa, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, konieczne jest występowanie 2 z 4 objawów, z czego: 

• Konieczny jest minimum jeden z: 
• Niedrożność lub zatkanie nosa i/lub obrzęk błony śluzowej nosa, 
• Obecność wydzieliny w jamach nosowych lub jej wyciek (przedni/tylny katar). 
• Dodatkowo może wystąpić: 
• Ból i uczucie rozpierania twarz, 
• Osłabienie lub utrata węchu lub kaszel. 

Zapalenie zatok u dziecka – leczenie 

Jak leczyć zapalenie zatok u dziecka? Postępowanie zwykle ma charakter objawowy. Stosuje się: 

• Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe w razie potrzeby, 
• Leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa i zatok do stosowania miejscowego – zaleca się ich stosowanie do 10 dni, 
• Płukanie nosa i zatok roztworem soli fizjologicznej, 
• Ziołowe tabletki na katar i zapalenie zatok rozrzedzające śluz i łagodzące obrzęk błon śluzowych, 
• Donosowe glikokortykosteroidy, 
• Witaminę C, 
• Cynk. 

Leki na zatoki zwykle kupisz bez recepty, jednakże ich stosowanie, zwłaszcza u najmłodszych dzieci, powinno być skonsultowane z lekarzem lub farmaceutą. Pamiętaj, że nie wszystkie preparaty mogą być stosowane u dzieci, a nawet jeśli, to ich dawkowanie jest odmienne niż u dorosłych. Nie podawaj dziecku swoich leków. 

Wskazania do antybiotykoterapii są ograniczone i mogą obejmować: 

• Ciężki przebieg zakażenia (wysoka gorączka, zły stan ogólny dziecka),
• Brak poprawy po 10 dniach leczenia objawowego, 
• Nasilenie objawów w okresie krótszym niż 10 dni od początku leczenia objawowego. 

Leczenie antybiotykiem trwa 10 dni. Lek przyjmuje się w regularnych odstępach czasu, co 12 godzin. Podczas antybiotykoterapii powinieneś podawać dziecku probiotyki w celu profilaktyki zaburzeń w składzie mikrobioty jelitowej. 

Jakie domowe sposoby na zatoki mogą pomóc w walce z zapaleniem zatok u dzieci? 

• Wysokie ułożenie głowy podczas leżenia i spania – ułatwi odpływ wydzieliny, 
• Stosowanie ciepłych kompresów na zatoki, 
• Nawilżanie powietrza, 
• Unikanie kontaktu z substancjami drażniącymi, takimi jak dym papierosowy, mocne perfumy, 
• Stosowanie olejków eterycznych (konsultuj to z lekarzem). 

Ile trwa zapalenie zatok u dziecka? 

Czas trwania zapalenia zatok u dzieci zależy od wywołujących je czynników, nasilenia objawów, odporności dziecka i wprowadzonego leczenia. Ostre wirusowe zapalenie błony śluzowej zatok i nosa trwa do 10 dni. Zakażenie niepowikłane jest samoograniczające się, co oznacza, że ustępuje nawet bez leczenia. Dłuższy czas utrzymywania się objawów lub pogorszenie stanu dziecka po 5 dniach od początku choroby sugeruje infekcję bakteryjną. Objawy mogą utrzymywać się do 12 tygodni. 

O przewlekłym zapaleniu zatok mówi się, gdy objawy trwają ponad 12 tygodni. Objawy mają zwykle mniejsze nasilenie, ale nie ustępują całkowicie i wciąż są źródłem dyskomfortu u dziecka. 

Odpowiednio prowadzona farmakoterapia prowadzi do skrócenia czasu występowania objawów i polepszenia stanu ogólnego dziecka. 

Zapalenie zatok u dziecka – kiedy do szpitala? 

Leczenie zapalenia zatok u dziecka odbywa się przede wszystkim w warunkach domowych z okresową kontrolą w gabinecie lekarza rodzinnego lub pediatry. Istnieją objawy, które mogą sugerować występowanie powikłań. Wówczas lekarz skieruje dziecko na diagnostykę i leczenie szpitalne. 

Leczenie w warunkach szpitalnych jest szczególnie ważne, gdy: 

• Występuje obrzęk lub zaczerwienienie powiek, 
• Dziecko zgłasza podwójne widzenie lub pogorszenie ostrości widzenia, 
• Dochodzi do przemieszczenia gałki ocznej lub zaburzenia jej ruchomości, 
• Występuje obrzęk okolicy czołowej, 
• Dziecko zgłasza silny, jedno- lub obustronny ból w okolicy czołowej, 
• Lekarz zauważy objawy mogące sugerować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub ogniskowe objawy neurologiczne. 

Podsumowanie 

Zapalenie zatok u dziecka to dość częsta przypadłość. Rozpoznanie choroby oraz ustalenie leczenia zwykle nie stanowi wyzwania dla doświadczonych lekarzy. Przewlekłe, nieleczone lub niewłaściwie leczone zapalenie zatok może doprowadzić u dzieci do poważnych powikłań, dlatego zawsze stosuj się do zaleceń lekarskich.  

Źródła:

1. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria II, wyd.II, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2018
2. Behrbohm H., Kaschke O., Nawka T., Swift A., Choroby ucha, nosa i gardła z chirurgią głowy i szyi, red. wyd. II polskiego Gołąbek W., Stankiewicz Cz., Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2011
3. Arcimowicz M., Ostre zapalenie zatok przynosowych w codziennej praktyce, Otolaryngologia polska, 08.2021, https://otolaryngologypl.com/resources/html/article/details?id=221410&language=pl, [dostęp: 07.05.2024r.]
4. Fokkens W.J., Hellings P.W., Hopkins C., Kern R., Lund V.J. i in., Europejskie Wytyczne na Temat Zapalenia Zatok Przynosowych i Polipów Nosa 2020 – EPOS 2020, opracowanie wersji polskiej
5. Brożek-Mądry E., Krzeski A., Magazyn Otolaryngologiczny, 2020,
6. Mejza F., Świerczyńska-Krępa M., Świerczyński Z., Zapalenie zatok przynosowych, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.2., [dostęp: 07.05.2024 r.]