Kolagen – jakie ma właściwości i zastosowanie?

Kolagen to jedno z najważniejszych białek budulcowych, produkowanych przez organizmy zwierzęce, w tym przez organizm ludzki. Podstawową jednostką budulcową kolagenu są aminokwasy i to właśnie konkretny skład aminokwasowy wpływa na strukturę oraz właściwości białka. Jaką funkcję pełni kolagen w ciele? Z artykułu dowiesz się, w jakich produktach znajdziesz kolagen i dlaczego warto dostarczać go do organizmu. 

Co to jest kolagen? 

Zauważasz postępującą z wiekiem wiotkość skóry, utratę elastyczności, jędrności i coraz więcej zmarszczek? Starzenie się skóry jest procesem, związanym między innymi ze zmniejszoną lub całkowicie zahamowaną syntezą kolagenu – powszechnie występującego białka, które jest swoistym spoiwem dla komórek skóry. Jak działa kolagen? Już sama nazwa wiele mówi. Słowo kolagen pochodzi z języka greckiego, gdzie kolla oznacza klej. Kolagen skleja komórki i jest kluczowym składnikiem macierzy pozakomórkowej, w efekcie czego tworzy swoiste rusztowanie, które podtrzymuje tkanki. 

Czym dokładnie jest kolagen? Jest to naturalny polimer i powszechnie występujące białko, stanowiące niemal 30% ogółu białek występujących w organizmach zwierzęcych, w tym w organizmie ludzkim. Kolagen stanowi podstawowy składnik tkanki łącznej, a dzięki swojej strukturze charakteryzuje się zdolnością rozciągania i utrzymywania integralności budulcowej skóry, kości, chrząstek, ścięgien, naczyń krwionośnych i innych struktur anatomicznych.  

Co istotne, różne rodzaje kolagenu występujące w różnych tkankach organizmu mogą mieć odmienne składy aminokwasowe. Aktualnie rozpoznano ponad 30 rodzajów kolagenu i każdy z nich pełni w organizmie określoną funkcję. Najczęściej występujące typy kolagenu to: 

• Typ 1 – obecny w ścięgnach i tkance łącznej kości, w skórze i tkance podskórnej, a także w tkance tworzącej blizny, 
• Typ 2 – znajduje się w chrząstkach stawowych i krążkach międzykręgowych, 
• Typ 3 – budulec włókien siateczkowatych, 
• Typ 4 – występuje w błonie podstawnej, wchodzi również w skład nerek, 
• Typ 5 – odpowiada między innymi za strukturę włosów i łożyska. 

Objawy niedoboru kolagenu 

Jaki związek ma obecność kolagenu z utratą młodzieńczej elastyczności skóry? Zjawisko to jest skutkiem obniżającej się zdolności organizmu do produkcji białka, przez co coraz trudniejsze jest utrzymanie go na właściwym poziomie. Proces degradacji rozpoczyna się po 25. roku życia, natomiast w okolicach 60. roku życia synteza białka zupełnie zanika. Za przyspieszoną degradację kolagenu w organizmie odpowiadają ponadto uwarunkowania genetyczne, niedostateczna ilość snu, nadmiar stresu, nieprawidłowa dieta, a także częsta ekspozycja na promieniowanie słoneczne. 

Wśród typowych objawów niedoboru kolagenu wymienia się: 

• Pogorszenie kondycji skóry – brak jędrności, wiotkość, pojawianie się pierwszych zmarszczek i bruzd, 
• Sztywność i bolesność stawów, 
• Osłabienie, łamliwość i przesuszenie włosów i paznokci, 
• Nadmierne zmęczenie, 
• Odczuwanie bólu podczas chodzenia, 
• Problemy z koncentracją, 
• Rozwój chorób, takich jak osteoporoza czy problemy z krążeniem. 

Objawy niedoboru kolagenu 

Jaki związek ma obecność kolagenu z utratą młodzieńczej elastyczności skóry? Zjawisko to jest skutkiem obniżającej się zdolności organizmu do produkcji białka, przez co coraz trudniejsze jest utrzymanie go na właściwym poziomie. Proces degradacji rozpoczyna się po 25. roku życia, natomiast w okolicach 60. roku życia synteza białka zupełnie zanika. Za przyspieszoną degradację kolagenu w organizmie odpowiadają ponadto uwarunkowania genetyczne, niedostateczna ilość snu, nadmiar stresu, nieprawidłowa dieta, a także częsta ekspozycja na promieniowanie słoneczne. 

Wśród typowych objawów niedoboru kolagenu wymienia się: 

• Pogorszenie kondycji skóry – brak jędrności, wiotkość, pojawianie się pierwszych zmarszczek i bruzd, 
• Sztywność i bolesność stawów, 
• Osłabienie, łamliwość i przesuszenie włosów i paznokci, 
• Nadmierne zmęczenie, 
• Odczuwanie bólu podczas chodzenia, 
• Problemy z koncentracją, 
• Rozwój chorób, takich jak osteoporoza czy problemy z krążeniem. 

Kolagen – właściwości 

Podstawową jednostką budulcową kolagenu są aminokwasy endogenne, samodzielnie syntezowane przez organizm, odpowiadające za strukturę białka i jego właściwości. Aminokwasy wchodzące w skład kolagenu to między innymi: 

• Glicyna – główny aminokwas w kolagenie, stanowiący około jednej trzeciej aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym. Niewielkie rozmiary glicyny umożliwiają zwinięcie się łańcucha kolagenu w helikalną strukturę. Glicyna wspiera układ trawienny i odpornościowy, poprawia wrażliwość insulinową i cyrkulację krwi, zwiększa przyswajanie wapnia, jest neuroprzekaźnikiem w układzie nerwowym, 
• Prolina – jej obecność wpływa na utrzymanie struktury białka poprzez tworzenie specyficznych wiązań chemicznych. Wspomaga proces gojenia się ran, funkcjonowanie układu krwionośnego, poprawia stan chrząstek, ścięgien i stawów, wpływa na elastyczność i jędrność skóry, wykazuje zdolność wiązania wody w naskórku, 
• Hydroksyprolina – niezbędna dla stabilności struktury kolagenu. Wykazuje właściwości nawilżające, zmiękczające, hamuje rozkład elastyny, pobudza do intensywnej regeneracji. 

Oprócz trzech powyższych aminokwasów struktura kolagenu zawiera wiele innych, np. glutaminę poprawiającą funkcjonowanie układu odpornościowego, lizynę, która opóźnia procesy starzenia się skóry i korzystnie wpływa na układ immunologiczny, a także argininę odpowiadającą za poprawę libido u mężczyzn, stymulację produkcji hormonów, przepływ krwi, sprawność psychoruchową, czy neutralizowanie wolnych rodników. 

Tak zróżnicowana budowa kolagenu w bezpośredni sposób przekłada się na jego właściwości i wspieranie funkcjonowania organizmu na wielu różnych płaszczyznach. Podstawowe właściwości kolagenu to: 

• Wpływa na procesy odnowy komórkowej, 
• Utrzymuje odpowiedni poziom nawilżenia, 
• Zapewnia wytrzymałość mechaniczną tkanek, 
• Wspiera procesy ochronne i naprawcze, 
• Uelastycznia naczynia krwionośne i usprawnia krążenie krwi, 
• Dba o gładkość i elastyczność skóry, 
• Wspomaga stawy i niweluje dolegliwości bólowe, 
• Przyspiesza gojenie się ran i tworzenie blizn, 
• Ułatwia transport niektórych leków przez ścianę komórkową, 
• Ułatwia wchłanianie składników mineralnych. 

Produkty, które zawierają kolagen to między innymi: 

• Kolagen 10000 mg Pharmovit, suplement diety, 
• Kolagen Morski suplement diety zawierający enzymatyczny hydrolizat kolagenu ze skór ryb morskich, 
• Kolagen Dr. Max z witaminą C. 

Kolagen – działanie 

Powszechnie znanym i najbardziej popularnym działaniem kolagenu jest kondycjonowanie skóry, przez co stanowi jeden z kluczowych składników formulacji anti-aging i kremów regenerujących.  

• Z upływem czasu naturalna produkcja kolagenu w skórze maleje, co prowadzi do utraty jędrności i pojawienia się zmarszczek.  
• Suplementacja kolagenem lub aplikacja wybranego kosmetyku z opisywanym białkiem, kondycjonuje skórę.  
• Dodatkowo kolagen wspiera procesy regeneracji komórkowej skóry, przyspieszając gojenie się ran, skaleczeń i innych uszkodzeń. 
• Kolagen chroni przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych, takich jak promieniowanie UV, zanieczyszczenia czy drobnoustroje, utrzymuje optymalny poziom nawilżenia i gładkość skóry. 

Jednak pozytywny wpływ na jakość skóry to nie jedyne działanie kolagenu, ponieważ białko usprawnia funkcjonowanie wielu układów, między innymi układu krwionośnego i trawiennego, kostno-szkieletowego, a także uczestniczy w licznych procesach metabolicznych. Przyjrzyjmy się działaniu kolagenu na poszczególne obszary: 

• Układ krwionośny – wspiera elastyczność ścian naczyń krwionośnych, nadając im wytrzymałość mechaniczną. Bierze udział w tworzeniu struktury naczyń włosowatych, wpływa na utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi i reguluje jej przepływ, 
• Układ trawienny – utrzymuje strukturę ścian jelita i jego elastyczność, co jest kluczowe dla ruchów perystaltycznych. Uczestniczy w procesach regeneracyjnych, a dzięki dostarczaniu cennych aminokwasów wspomaga leczenie wielu schorzeń, takich jak refluks czy zespół nieszczelnego jelita, 
• Układ kostno-szkieletowy – wspiera mineralizację kości, wspomaga wytrzymałość i elastyczność struktur utrzymujących integralność układu, takich jak więzadła czy ścięgna. Zapobiega zmianom zwyrodnieniowym, obrzękom i bólowi podczas przemieszczania, nawilża stawy, wpływając na opóźnienie procesu degeneracji. Sprawdź, maści przeciwbólowe, 
• Metabolizm – bierze udział w przemianie glukozy w energię, pobudza procesy metaboliczne, w efekcie czego sprzyja redukcji wagi. 

Kolagen – zastosowanie 

Jakie jest zastosowanie kolagenu? Wszechstronne! Ze względu na swoje unikalne właściwości, białko wykorzystywane jest w różnorodnych obszarach. 

• Kosmetyka – kolagen jest popularnym składnikiem w produktach do pielęgnacji skóry i włosów. Stosuje się go w kremach przeciwzmarszczkowych, maseczkach nawilżających, podkładach do twarzy, w których wspomaga elastyczność skóry i redukcję zmarszczek, a także w maskach, szamponach i odżywkach do włosów, ukierunkowanych na nawilżenie i wzmocnienie kosmyków. Kolagen znajdziesz w takich produktach, jak: 
• Paese kolagenowy podkład nawilżający, 301 C nude z kompleksem witamin A, C i E, wyciągiem z aloesu i kojącym panthenolem, 
• BIOBLAS kolagenowo-keratynowa odżywka do włosów w płynie wspierająca kondycję włosów cienkich, osłabionych i zniszczonych, 
• Flagolie Ciałocud kolagenowy krem odżywczo-naprawczy o bogatej, świetnie wchłaniającej się formule przeciwstarzeniowej, zawierającej kolagen pozyskiwany ze skóry ryby słodkowodnej, specjalistyczny peptyd, ekstrakt z aloesu i owocu noni. 
• Medycyna ortopedyczna i chirurgia – kolagen wykorzystuje się do produkcji wszczepów, implantów oraz opatrunków biologicznych. Z substancji wytwarza się nici chirurgiczne, a także kompresy stosowane do leczenia ran i oparzeń, 
• Suplementy diety – preparaty z kolagenem przeznaczone są między innymi dla osób dbających o zdrowie skóry, włosów i paznokci, po urazach i operacjach, dla sportowców i osób prowadzących aktywny tryb życia, przy problemach ze stawami czy prawidłową strukturą kości. 

Kolagen – przeciwwskazania 

Kolagen, jako białko występujące naturalnie w organizmie, pełni rolę fundamentalnego składnika tkanki, w związku z czym zazwyczaj jest dobrze tolerowany, a jego stosowanie rzadko wiąże się z poważnymi przeciwwskazaniami.  

• W okresie ciąży i laktacji rozpoczęcie suplementacji należy poprzedzić konsultacją lekarską. 
• Ze względu na to, że kolagen z reguły pozyskiwany jest z produktów zwierzęcych, większość dostępnych form nie będzie odpowiednia dla wegan i wegetarian, z wyjątkiem kolagenu pozyskiwanego z glonów i alg. 
• Osoby uczulone na kolagen powinny zupełnie zrezygnować z jego suplementacji.  

Kolagen – skutki uboczne 

Suplementacja kolagenu może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi, które najczęściej są efektem nieprzestrzegania zaleceń dotyczących dawkowania wybranego preparatu. Wskazuje się, że maksymalną, dzienną dawką kolagenu jest ok. 10 g, jednak jest ona ustalana indywidualnie, w zależności od rodzaju suplementu, codziennej aktywności czy rodzaju diety. Wśród potencjalnych skutków ubocznych wymienia się: 

• Bóle mięśni i stawów, 
• Reakcję alergiczną, 
• Uczucie sytości i zgagę, 
• Problemy z wypróżnianiem, 
• Ogólne osłabienie. 

Podsumowanie 

Kolagen odgrywa istotną rolę w różnych aspektach – zdrowiu i kondycji skóry, stawów i struktury kości. Kolagen poprawia elastyczność naskórka, wspiera funkcjonowanie stawów oraz procesy regeneracyjne tkanek w organizmie. Przed wprowadzeniem suplementacji należy jednak uwzględniać indywidualne potrzeby i przeciwwskazania, a w przypadku wątpliwości skonsultować się z lekarzem. Zasada ta dotyczy zwłaszcza kobiet w ciąży i matek karmiących piersią, jak również osoby o specyficznych preferencjach dietetycznych czy uczuleniach.  

Źródła:

1. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Kolagen – rola w organizmie i skutki niedoboru, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/17816/Kolagen.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp 17.11.2023 r.]
2. D. Żelaszczyk, A. Waszkielewicz, H. Marona, Kolagen – struktura oraz zastosowanie w kosmetologii i medycynie estetycznej, http://www.estetologia.pl/art/emk2012-003.pdf [dostęp 17.11.2023 r.]
3. Ferreira AM, Gentile P, Chiono V, Ciardelli G. Collagen for bone tissue regeneration. Acta Biomater. 2012 Sep;8(9):3191-200. doi: 10.1016/j.actbio.2012.06.014. Epub 2012 Jun 15. PMID: 22705634., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22705634/ [dostęp 17.11.2023 r.]
4. Moskowitz RW. Role of collagen hydrolysate in bone and joint disease. Semin Arthritis Rheum. 2000 Oct;30(2):87-99. doi: 10.1053/sarh.2000.9622. PMID: 11071580., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11071580/ [dostęp 17.11.2023 r.]
5. Myllyharju J, Kivirikko KI. Collagens and collagen-related diseases. Ann Med. 2001 Feb;33(1):7-21. doi: 10.3109/07853890109002055. PMID: 11310942., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11310942/ [dostęp 17.11.2023 r.]